Kanada ve Karayipler’de yapılan yeni bir araştırma, göz hareketlerimizin bilişsel gerilemenin ilk sinyallerini, hafıza sorunları ortaya çıkmadan çok önce verebileceğini ortaya koydu.

Halk arasında sıkça “Gözler ruhun aynasıdır” denir. Bilim dünyası ise bu deyişe yeni bir boyut kazandırıyor: Gözler, aynı zamanda beynimizin ve hafızamızın da bir aynası olabilir. PNAS dergisinde yayınlanan çığır açıcı bir araştırmaya göre, çevremizi görsel olarak keşfetme biçimimiz, yani bakış kalıplarımız, bilişsel gerilemenin en erken habercilerinden biri olabilir.

Sağlıklı hafıza ‘merakla’ bakıyor, zayıf hafıza ‘tekrarlıyor’

Araştırmacılar, anıları kodlama ve hatırlama süreçlerinin göz hareketleriyle yakından ilişkili olduğunu belirtiyor. Yapılan deneylerde, sağlıklı genç bireylerin bir resme her baktıklarında yeni detaylar arayarak aktif bir tarama yaptığı gözlemlendi. Buna karşılık, bilişsel gerileme riski taşıyan veya hafıza kaybı yaşayan kişilerin ise bakışları daha sınırlı ve tekrarlayıcıydı; sürekli aynı noktalara odaklanma eğilimindeydiler.

Çalışmaya göre, görsel keşifteki bu azalma, beynin daha zayıf zihinsel temsiller oluşturmasına ve dolayısıyla hafızanın zayıflamasına yol açıyor. Bu durum, bakış kalıplarının gelecekte hafıza durumunu teşhis etmek ve takip etmek için güvenilir, objektif bir gösterge olarak kullanılabileceği anlamına geliyor.

Bu bulgu, gözlerin beyin sağlığına dair ipuçları verdiği yönündeki önceki çalışmaları da destekliyor. 2024 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir çalışma, görme hassasiyetindeki düşüşün, bunamayı teşhisten 12 yıl öncesine kadar öngörebildiğini göstermişti. Benzer şekilde, 2025’te Yeni Zelanda’da yapılan bir araştırma da, gözün retina tabakasındaki mikro kan damarlarının, belirtiler ortaya çıkmadan yıllar önce demans riskine işaret edebileceğini ortaya koymuştu.

Erken teşhiste yeni bir umut

Tüm bu çalışmaların ortak önemi, bilişsel sağlığı ölçmek için vücuda müdahale gerektirmeyen (non-invasive), hızlı ve objektif yöntemler sunmalarıdır. Gelecekte, göz hareketi analizi ve retina taramaları, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıkları çok daha erken bir evrede tespit etmek için mevcut hafıza testlerini tamamlayan güçlü bir araç haline gelebilir. Unutmayın, gözlemlerimizdeki basit bir değişiklik bile, beynimizin durumu hakkında önemli ipuçları taşıyor olabilir.